Vào những thập niên đầu thế kỷ 20, Nho giáo ở Trung Quốc cũng như ở Việt Nam, sau hàng nghìn năm tồn tại ở địa vị độc tôn về tư tưởng, chính trị, bắt đầu lung lạc và bị chất vấn hơn bao giờ hết. Các chủ nghĩa, học phái nổi lên ở các nước Á Đông như Trung Quốc và Việt Nam đều không đứng ngoài những câu hỏi lớn đương thời: Nho giáo đã hết thời hay chưa? Nên duy trì hay đào thải, dung hòa hay công kích Nho giáo khi mà mưa Âu gió Mỹ đang tràn vào làm thay đổi tận gốc xã hội?

Nhằm đưa ra kiến giải riêng, Đào Duy Anh với công trình KHỔNG GIÁO PHÊ BÌNH TIỂU LUẬN thay vì bàn về Nho giáo nói chung, đã tập trung đánh giá Nho giáo trong giai đoạn đầu hình thành, tức tư tưởng Nho giáo do chính Khổng tử và các học trò đề xướng. Lựa chọn khác biệt này, kết hợp với nhãn quan Marxist đang nổi lên như một học thuyết trung tâm lúc bấy giờ, đã đưa đến những phân tích sắc sảo và mới mẻ. Ngày nay, đọc lại công trình của Đào Duy Anh vẫn là gợi mở đáng giá để có hiểu biết và cư xử phù hợp với một hệ tư tưởng đã ăn sâu bén rễ trong đời sống xã hội Việt Nam.

Minh Khai trân trọng giới thiệu